Drogie Członkinie, Drodzy Członkowie KSD i Przyjaciele, 

wszelkich łask, pomyślności w posłudze dziennikarskiej, odnowienia nadziei za sprawą Bozego Dzieciątka - 

życzy 

Zarząd Główny KSD

Otwarcie Izby Pamięci Polaków ratujących Żydów podczas okupacji niemieckiej 1939-44

15 grudnia 2018 w Centrum Polsko-Słowiańskim w Nowym Jorku odbyła się inauguracja Izby Pamięci Polaków ratujących Żydów utworzonej przez Katolickie Stowarzyszenie Dziennikarzy z Polski przy wsparciu Senatu RP. Podczas inauguracji miała miejsce premiera filmu dokumentalnego, w którym Senator prof. Jan Żaryn opowiedział o ratowaniu Żydów i o relacjach polsko-żydowskich na przestrzeni wieków aż do współczesności. Zaprezentowano też wystawę fotograficzno-informacyjną oraz poliptyk nowojorskiej malarki Uty Szczerby poświęcony Holokaustowi. Sala widowiskowa CPS była pełna, szczególnie cieszyła liczna grupa młodzieży z nauczycielami z polskich szkół na Brooklynie - im. Marii Konopnickiej i przy parafii św. Cyryla i Metodego.

Profesor Jan Żaryn i KSD przedstawili wiele istotnych informacji o Żydach, którzy na ziemiach polskich uzyskali prawa już w XIII wieku. Szczególny rozwój ich diaspory miał miejsce w okresie międzywojennym, w którym ok. 3,4 mln Żydów (10% społeczeństwa) wykazywało ożywioną aktywność gospodarczą, kulturalną i polityczną. Podczas II wojny Niemcy i Rosjanie realizowali zbrodnicze plany eksterminacji zarówno narodu żydowskiego, jak i polskiego. Niemcy utworzyli sieć obozów zagłady w całej Europie oraz getta dla Żydów w wielu polskich miastach. Zgodnie z niemieckim prawem, tylko w okupowanej Polsce za udzielanie Żydom pomocy groziła kara śmierci dla całej rodziny.

Po rozpoczęciu przez Niemców zagłady Getta Warszawskiego w 1943 roku katolicka pisarka Zofia Kossak-Szczucka wydała ulotkę „Protest!” inicjującą działalność Rady Pomocy Żydom „Żegota”, którą natychmiast wsparł Departament Spraw Wewnętrznych i Delegatura Rządu. Środowiska żydowskie podjęły współpracę z Polskim Państwem Podziemnym jako jedyną instytucją na świecie, na którą mogły liczyć. W świetle polskiego prawa tzw. szmalcownictwo podlegało karze śmierci wykonywanej przez Armię Krajową, która wspierała także Powstanie w Getcie, gdzie na terenie walk wywieszono flagę Izraelską i Polską. Polska dyplomacja w Szwajcarii wystawiała Żydom fałszywe paszporty umożliwiające ucieczkę. Irena Sendler, szefowa Wydziału Dziecięcego „Żegoty”, uratowała 2,5 tys. dzieci z Warszawskiego Getta. Rotmistrz Witold Pilecki jako pierwszy opisał sytuację w Auschwitz. Porucznik Jan Karski przekazał Aliantom obszerny raport o Holokauście, ale rządy USA i Wielkiej Brytanii nie zareagowały. 

Ogromną rolę w ratowaniu Żydów odegrał polski Kościół Rzymsko-Katolicki. W całym kraju Żydzi znaleźli schronienie w ok. 300 zakonach żeńskich i 70 męskich. Wielu proboszczów za zgodą przełożonych wydawało Żydom fałszywe świadectwa chrztu umożliwiające przeżycie pod polskim nazwiskiem. Ks. Marceli Godlewski z warszawskiego Kościoła Wszystkich Świętych, przed wojną sympatyk Endecji niechętnej Żydom, którego parafia mieściła się na granicy Getta, uratował 1-3 tys. Żydów. Siostra Matylda Getter ze Zgromadzenia Sióstr Zmartwychwstanek Rodziny Maryi uratowała 2,5 dzieci z Getta. Jak podkreśla prof. Jan Żaryn, nie są znane przypadki odmowy udzielenia pomocy Żydom przez polskich duchownych, którzy ryzykowali życiem za bliźniego w imię Chrystusa. 

Uratowanie jednego Żyda wymagało solidarnego zaangażowania wielu Polaków. Ocalona z Holokaustu Stella Silberstein zidentyfikowała po wojnie aż sześćdziesięciu pięciu, w tym proboszcza parafii na Podlasiu, który apelował o pomoc dla Żydów podczas kazania ma Mszy. Według badań prof. Żaryna, w całym kraju w ratowanie Żydów mogło być zaangażowanych nawet ok. miliona Polaków, którzy dziś stanowią najliczniejszą grupę uznanych przez izraelski Instytut Yad Vashem za Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata. 

Uczestnicy nowojorskiej inauguracji w CPS otrzymali też ulotki informujące o fałszowaniu historii Holokaustu przez Niemców i ośrodki wrogie Polsce już od lat 50-tych za pomocą sformułowań „polskie obozy śmierci” czy „polskie formacje nazistowskie”. Jak podkreślił prof. Żaryn, w czasie wojny słowo „nazista” w ogóle nie było znane. To Niemcy jako państwo najechali na Polskę i wprowadzili w naszym kraju własne rasistowskie prawo z obozami zagłady, zaś naród niemiecki korzystał z pracy niewolniczej Polaków. 

W inauguracji uczestniczyli przedstawiciele Polonii i Amerykanie, w tym świadkowie historii, którzy przekazali Izbie Pamięci rodzinną dokumentację ratowania Żydów. Znany nowojorski architekt Henryk Tuler przekazał kopię świadectwa nadania w 1988 roku Medalu Sprawiedliwego WśródNarodów Świata jego matce Józefie Bizior-Horysławskiej. Z kolei pan Edward Pieniak z Brooklynu przedstawił historię uratowania w 1943 roku kilkunastoletniej Estery Borensztajn przez pięciu członków jego rodziny i księdza S. Kosmólskiego. 

Film i wystawa wzbudziły wiele gorących dyskusji. Jej temat jest wciąż bardzo istotny, nurtujący i nie zamknięty. Przez kilkadziesiąt lat Polacy zdławieni przez komunizm nie byli w stanie dobrze go rozpropagować, co aktywnie czyniły ośrodki antypolskie zlokalizowane niestety także w USA. Izba Pamięci nadrabia ten stracony czas i już na starcie spotkała się z ogromnym zainteresowaniem. Katolickie Stowarzyszenie Dziennikarzy przyjęło zatem formułę organizowania podobnych „wystaw objazdowych” wszędzie tam, gdzie będą potrzebne. W tym roku wystawa odwiedziła Kongres Polonii Amerykańskiej w Chicago, w najbliższych tygodniach będzie dostępna w Centrum Polsko-Słowiańskim, potem pojedzie do New Hampshire i Connecticut, jest zaplanowana w Fundacji Kościuszkowskiej, Instytucie Piłsudskiego i siedzibie ONZ, a na co dzień znalazła serdeczną przystań w galerii Kuriera Plus, w której niebawem odbędzie się kolejna projekcja filmu prof. Żaryna.  Natomiast w Toruniu powstaje już kolejny film dokumentalny o księżach ratujących Żydów w reżyserii Bartosza Gawrona. 

Marek Gizmajer

Nowy Jork, USA, 15 grudnia 2018r.

Polski Kościół wobec zagłady Żydów 

Katolickie Stowarzyszenie Dziennikarzy z Polski we współpracy z Senatem RP uruchamia w Nowym Jorku Izbę Pamięci Polaków ratujących Żydów w czasie okupacji. 15 grudnia w Centrum Polsko-Słowiańskim odbędzie się inauguracja z premierą filmu, w którym o Polakach i Żydach opowie Senator RP prof. Jan Żaryn. Dziś przedstawiamy jedno z zagadnień Izby Pamięci, pomoc udzielaną Żydom przez Polski Kościół. 

Podczas okupacji Kościół Rzymsko-Katolicki był szeroko zaangażowany w różne formy niesienia pomocy Żydom, takie jak zaopatrywanie w ubrania, żywność i lekarstwa, ale także ukrywanie (często całych rodzin), wydawanie fałszywych dokumentów oraz przerzucanie do krajów bezpiecznych. Władze kościelne podejmowały również oficjalne kroki mające na celu zakończenie Holokaustu. Arcybiskup Adam Stefan Sapieha wystąpił z apelem do generalnego gubernatora okupowanych ziem polskich Hansa Franka o zaprzestanie zsyłania Żydów do gett.

Żydzi byli ukrywani w Polsce w ponad 70 klasztorach męskich i ok. 300 zgromadzeniach żeńskich – klasztorach, sierocińcach, szpitalach. Tworzyło to sieć tysięcy osób związanych z Kościołem zaangażowanych w ratowanie Żydów. 

Niezwykle ważnym zadaniem było wystawianie Żydom fałszywych dokumentów stwierdzających chrześcijańskie pochodzenie. Nieocenioną rolę odegrali proboszczowie, którzy za pozwoleniem swoich przełożonych wystawiali świadectwa chrztu na fałszywe nazwiska, wpisywali je nawet do ksiąg parafialnych i w ten sposób umożliwiali wyrabianie oficjalnych niemieckich dowodów tożsamości – Kennkarte, dzięki którym uratowani Żydzi mogli żyć wśród polskiego społeczeństwa „udając Polaków”.  

W 1942 roku siostra Matylda Getter, naczelna matka przełożona prowincji warszawskiej Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi, podjęła decyzję o przyjęciu przez jej zgromadzenie każdego dziecka z Getta Warszawskiego. Jej mottem było „ratuję człowieka, który prosi o pomoc”. Miała wtedy 70 lat. Uratowała kilkaset żydowskich dzieci ukrywając je w sierocińcach zgromadzenia i dostarczając im fałszywe metryki urodzenia, ale także prowadząc jadłodajnię i punkt sanitarny. Współpracowała w Warszawie z Ireną Sendler, szefową Departamentu Dziecięcego Rady Pomocy Żydom ŻEGOTA.  

Warszawski kościół Wszystkich Świętych, którego proboszczem był ks. Marceli Godlewski, przez pewien czas znajdował się w granicach Getta i był otwarty dla Janusza Korczaka i jego sierocińca. Ks. Godlewski, przed wojną sympatyk nieprzychylnej Żydom Endecji, uruchomił stołówkę, punkt charytatywny i dom parafialny, zaś rada parafialna składała się wyłącznie z Żydów z Getta. Gdy Niemcy postanowili odmówić księżom prawa do posługiwania na terenie Getta, ks. Godlewski opuścił jego granice, ale razem z „podopiecznymi” Żydami, których rozlokował we własnym domu w Aninie i dzięki siostrom zakonnym w innych miejscach. Łącznie uratował 1-3 tys. Żydów. 

Księża, siostry zakonne i hierarchowie Kościoła angażowali się w ratowanie Żydów pomimo ciągłej niemieckiej inwigilacji i regularnych rewizji domów zakonnych, szpitali i sierocińców. Kościół tak jak cały kraj borykał się z okupacyjną biedą – brakiem żywności, lekarstw, łóżek, ubrań. Niemniej, według prof. Jana Żaryna, Senatora RP i historyka specjalizującego się w tych zagadnieniach, nie są znane przypadki odmowy pomocy ratowania Żydów przez duchownych. Profesor podkreśla także motywację zakonnic i księży podejmujących bardzo trudne decyzje „W IMIĘ CHRYSTUSA”. Wielu z nich przypłaciło te decyzje życiem - zostało rozstrzelanych lub wywiezionych do obozów koncentracyjnych. 

Należy sobie uzmysłowić, że ocalenie jednego Żyda wymagało współdziałania od kilku do kilkudziesięciu osób. Szeroko znana jest osoba Stelli Silberstein, która po wojnie zidentyfikowała aż 65 takich osób, w tym zwłaszcza proboszcza parafi na Podlasiu, gdzie ukrywała się na „lewych papierach”. Jak ustalił w swoich badaniach prof. Jan Żaryn, w skali kraju w ratowanie Żydów było zaangażowanych nawet do miliona Polaków. Polska była jedynym krajem świata, w którym groziła za to kara śmierci całej rodziny. Polacy stanowią dziś najliczniejszą grupę uznanych przez współczesny Izrael za Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata.

Inauguracja Izby Pamięci Polaków ratujących Żydów z premierą filmu prof. Jana Żaryna odbędzie się 15 grudnia (sobota) o godz. 11.00 w Centrum Polsko-Słowiańskim przy 177 Kent Street, Brooklyn, NY 11222. Wstęp wolny, film ma napisy w języku angielskim. 

MAREK GIZMAJER