DR STANISŁAW A. BOGACZEWICZ
z Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej IPN – KŚZpNP we Wrocławiu 
w rozmowie z Tomaszem Białaszczykiem

Dla kogo 19 stycznia 1999 powstał Instytut Pamięci Narodowej?

SAB Powstanie przed ponad dwudziestu laty Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu niewątpliwie daje podstawę do podjęcia prób ogólnej refleksji nad działalnością instytucji, która wbrew wielu trudnościom i zawirowaniom – niekiedy również kontrowersjom - na trwale wpisała się w świadomość społeczeństwa polskiego. Kwestią zasługująca na podkreślenie jest fakt, iż przejęcie przez Instytut u początku jego istnienia dokumentów pozostających dotąd w zasobach archiwów służb specjalnych, stworzyło niespotykaną dotychczas możliwość pełniejszego i bardziej dogłębnego poznania i zrozumienia najnowszych dziejów Polski oraz obnażenia represyjności narzuconego jej systemu politycznego.

Marzec '68 powszechnie kojarzy się z odwołaniem „Dziadów” Dejmka, zamieszkami studenckimi i wystąpieniami antysemickimi. Wikipedia nie zawsze jest rzetelna, podaje jednak zastanawiające stwierdzenie, że antysemityzm „przybrał na sile 5 czerwca 1967 na skutek wybuchu wojny izraelsko-arabskiej, tzw. wojny sześciodniowej.” Po tej wojnie władze PRL szykanowały i usuwały osoby pochodzenia żydowskiego z różnych instytucji, także z wojska. Dlaczego akurat z wojska?

Śp. Bożena Walewska, z wykształcenia pedagog, od 1975 r. dziennikarka, publicystka, wydawca programów Telewizji Polskiej, od 1977 r. członkini SDP. Autorka programów wychowawczych, dziecięcych. Najbardziej rozpoznawalna jako Autorka programów „Ziarno”, utożsamiana z redakcją programów katolickich powołaną na mocy porozumienia Radiokomitetu i Episkopatu. 

Po 1945 roku walkę z komunistami w Polsce podjęło ponad 200.000 konspiratorów, w tym ok. 20.000 z bronią w ręce. Był to zryw porównywalny z Powstaniem Styczniowym i coraz częściej jest nazywany Powstaniem Antykomunistycznym. Wojskowe struktury regionalne działały do końca lat 40-tych. 1 marca 1951 r. w Areszcie Śledczym Warszawa-Mokotów zamordowano ostatni IV Zarząd Główny Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, w tym jego szefa płk Łukasza Cieplińskiego „Pługa” (fot. obok, kolor M. Kaczmarek). Pod koniec lat 50-tych rozbito ostatnie oddziały polowe. Ostatni żołnierz sierż. Józef Franczak „Lalek” zginął w walce w 1963 r. Bilans Powstania to ok. 10.000 poległych, 25.000 zamordowanych, 50.000 wywiezionych na wschód, 250.000 osadzonych w więzieniach, obozach i kopalniach, milion represjonowanych. Przez obóz w Jaworznie przeszło ponad 10.000 chłopców w wieku 16-21 lat. Niektórzy dostali wyroki dłuższe od własnego wieku.

Historia przekazana KSD przez bliskich p. Waldemara skłania do przypomnienia, jak ważne jest uczucie wdzięczności, jakim źródłem mocy może ono być. Uczucie tak rzadko okazywane ostatnio, a może wstydliwie już skrywane, zapominane. "Bo nam się należy!" Postawy roszczeniowe wychowanych w wygodach stają się powszechne, powszechnie akceptowane. 

Od wielu już lat, zwykle w okolicy rocznicowych uroczystości związanych z księdzem Jerzym, w mediach pojawiają się różne, mniej lub bardziej sensacyjne artykuły, czy też produkcje filmowe równie sensacyjnego zespołu śledczych redaktorów dotyczące tajemnicy zabójstwa bł. ks. Jerzego. W tym roku wyjątkowo wcześnie bo już w lutym, zaczęło się to wyemitowaniem w TVP Historia dziełka, zaprawionego w tej materii red. Litki. Możemy tam podziwiać peany na cześć świetnie strzelającego i zarazem bardzo pobożnego peerelowskiego prokuratora, który wytropił „Judasza” w otoczeniu ks. Jerzego. To sensacyjne odkrycie miało niegdyś zapewnić niedocenionemu śledczemu powrót do pracy i śledztwa, które miało być zwieńczone równie sensacyjnym oskarżeniem dwóch generałów pełniących najwyższe funkcje w strukturach władzy PRL.

„Sztandar Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej wyprowadzić!” – te słynne słowa wypowiedział I Sekretarz PZPR Mieczysław Rakowski na ostatnim XI zjeździe 29 stycznia 1990 r. (na zdęciu)

Dodał: „żegnając się z nią, wcale nie uważam, że kładziemy ją do trumny.” Faktycznie, partię od razu przekształcono w Socjaldemokrację Rzeczypospolitej Polskiej z prezesem Aleksandrem Kwaśniewskim, który później był prezydentem RP przez 10 lat, i sekretarzem Leszkiem Milerem, który był ministrem i premierem przez 9 lat. Inni członkowie PZPR rządzili Polską na różnych stanowiskach i pod różnymi szyldami jeszcze przez ćwierć wieku. Sztandar wyprowadzono, władzę zachowano. Dlaczego?

SdRP przejęła majątek PZPR, który po blisko półwiecznych rządach był ogromny i nie został rozliczony (stenogramy i pieniądze wyparowały, spory o nieruchomości trwały latami). Jednak nie o niego chodziło, gra toczyła się o wyższą stawkę.

Historia zna wiele paradoksów. Jednym z nich jest klęska Powstania Styczniowego z 1863 roku będąca ostatecznie fundamentem zwycięstwa w 1918 roku. Józef Piłsudski pisał: „Dla nas, żołnierzy wolnej Polski, powstańcy 1863 roku są i pozostaną ostatnimi żołnierzami Polski walczącej o swą swobodę, pozostaną wzorem wielu cnót żołnierskich, które naśladować będziemy.”

Odzyskanie niepodległości Polski nie byłoby możliwe bez odbudowy siły militarnej. Wolność zawsze krzyżami się mierzy, z czego doskonale zdawał sobie sprawę syn Komisarza Rządu Narodowego w Powstaniu Styczniowym Józef Piłsudski, którego wychowanie i późniejsza droga wojskowa były kontynuacją dzieła powstańczego. Na Syberii, gdzie został zesłany w 1887 roku, poznał zesłańców z Powstania, w tym jednego z przywódców Bronisława Szwarce. Ich wspomnienia stały się impulsem do głębszych studiów nad zrywem niepodległościowym z 1863 roku. Piłsudski zrozumiał, że jego klęska mogła być lekcją prowadzącą do zwycięstwa. Po powrocie z zesłania postanowił ją solidnie odrobić i przerodzić w czyn.